کد مطلب:276330 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:124
جمع عقول
بدان كه این یكی از ویژگی هایی است كه خداوند به آن حضرت اختصاص داده، به طوری كه اگر دست خود را بر سر مؤمن بگذارد، خداوند عقل او را جمع و حلم او را كامل می گرداند. بعضی از معاصرین ارجمند در معنی حدیث چنین گفته اند: جمع عقل به قوّه عقلیه برمی گردد، به اینكه لشكریان عقل در او جمع شود تا امور باطنی را درك كند، و كمال حلم مربوط به كمال قوّه تدبیر و نظم بخشیدن به امور معاش و زندگی مادّی است. (مؤلّف).
در كمال الدین از حضرت ابوجعفر امام باقرعلیه السلام روایت شده كه فرمود: هرگاه قائم ما بپاخیزد خداوند دستش را بر سر بندگان قرار می دهد، پس عقل هایشان جمع و حلم و بردباری شان كامل می گردد. [1] .
و در كتاب خرایج به جای جمله آخر، آمده است: «و اخلاقشان كامل گردد».
و در كافی به سند خود از حضرت ابوجعفر باقرعلیه السلام منقول است كه فرمود: «إِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلی رُؤُوس العبِبادِ فَجُمِعَ بِها عُقُولُهُمْ وَكَمُلَتْ بِهِ أَحْلامُهُمْ»؛ [2] هرگاه قائم ما قیام كند، خداوند دستش را بر سر بندگان قرار دهد، پس عقل هایشان جمع و بردباری شان كامل گردد.
علامه مجلسی در مرآة العقول گفته است: ضمیر «دستش» یا به خدا برمی گردد و یا به
[ صفحه 145]
قائم علیه السلام و بنابر هر دو فرض؛ كنایه از رحمت و شفقت یا قدرت و پیروزی است، و بنابر فرض اخیر، احتمال حقیقت می رود، نه كنایه و این كه فرمود: پس عقل هایشان جمع و... به دو وجه محتمل است:
اوّل: این كه آن حضرت عقل هایشان را بر اقرار به حقّ جمع می كند كه دیگر هیچ اختلافی نخواهند داشت.
دوم: این كه عقل هر كدام از آن ها جمع می شود، یعنی قوای نفسانی و نیروهای حیوانی تسلیم عقل گردند و با آن همراهی كنند، كه دیگر به خاطر پراكندگی قوای نفسانی، عقل پراكنده نمی شود، بعضی این طور گفته اند. ولی وجه اوّل صحیح تر به نظر می رسد و ضمیر (بِها) به (یَد) برمی گردد، و ضمیر (بِهِ) به (وَضْع) مربوط است، یا به قائم علیه السلام برمی گردد و احلام جمع حلم به معنی عقل است. [3] .
می گویم: پُر واضح است كه ضمیر در (یَدَهُ) به قائم علیه السلام برمی گردد و دلیل بر این معنی فرمایش امام صادق علیه السلام است كه در حدیث دیگری در كافی آمده كه فرمود: این امر به كسی می رسد كه دهان برایش می چرخانند، پس هرگاه مشیّت و خواست الهی در او تحقّق یابد خروج می كند، و مردم می گویند: این چیست كه واقع شده؟ پس خداوند دستی از او بر سر رعیّتش قرار می دهد.
[ صفحه 146]
در كمال الدین از حضرت ابوجعفر امام باقرعلیه السلام روایت شده كه فرمود: هرگاه قائم ما بپاخیزد خداوند دستش را بر سر بندگان قرار می دهد، پس عقل هایشان جمع و حلم و بردباری شان كامل می گردد. [1] .
و در كتاب خرایج به جای جمله آخر، آمده است: «و اخلاقشان كامل گردد».
و در كافی به سند خود از حضرت ابوجعفر باقرعلیه السلام منقول است كه فرمود: «إِذا قامَ قائِمُنا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلی رُؤُوس العبِبادِ فَجُمِعَ بِها عُقُولُهُمْ وَكَمُلَتْ بِهِ أَحْلامُهُمْ»؛ [2] هرگاه قائم ما قیام كند، خداوند دستش را بر سر بندگان قرار دهد، پس عقل هایشان جمع و بردباری شان كامل گردد.
علامه مجلسی در مرآة العقول گفته است: ضمیر «دستش» یا به خدا برمی گردد و یا به
[ صفحه 145]
قائم علیه السلام و بنابر هر دو فرض؛ كنایه از رحمت و شفقت یا قدرت و پیروزی است، و بنابر فرض اخیر، احتمال حقیقت می رود، نه كنایه و این كه فرمود: پس عقل هایشان جمع و... به دو وجه محتمل است:
اوّل: این كه آن حضرت عقل هایشان را بر اقرار به حقّ جمع می كند كه دیگر هیچ اختلافی نخواهند داشت.
دوم: این كه عقل هر كدام از آن ها جمع می شود، یعنی قوای نفسانی و نیروهای حیوانی تسلیم عقل گردند و با آن همراهی كنند، كه دیگر به خاطر پراكندگی قوای نفسانی، عقل پراكنده نمی شود، بعضی این طور گفته اند. ولی وجه اوّل صحیح تر به نظر می رسد و ضمیر (بِها) به (یَد) برمی گردد، و ضمیر (بِهِ) به (وَضْع) مربوط است، یا به قائم علیه السلام برمی گردد و احلام جمع حلم به معنی عقل است. [3] .
می گویم: پُر واضح است كه ضمیر در (یَدَهُ) به قائم علیه السلام برمی گردد و دلیل بر این معنی فرمایش امام صادق علیه السلام است كه در حدیث دیگری در كافی آمده كه فرمود: این امر به كسی می رسد كه دهان برایش می چرخانند، پس هرگاه مشیّت و خواست الهی در او تحقّق یابد خروج می كند، و مردم می گویند: این چیست كه واقع شده؟ پس خداوند دستی از او بر سر رعیّتش قرار می دهد.
[ صفحه 146]
[1] كمال الدين: 67:2.
[2] كافي: 25:1.
[3] مرآة العقول: 80:1.